Vice Versa Online, 16 februari 2016
Een spotje van Save the Children met een schrijnend, uitgehongerd jongetje maakt de gemoederen los. Volgens Mirjam Vossen missen zowel de voor- als tegenstanders het punt waar het werkelijk om draait: niet het hongerbuikje is het probleem, maar het totale gebrek aan context in het bericht. Ze heeft vijf tips voor Save the Children om deze campagnespot te verbeteren.
Opnieuw is er commotie ontstaan over een campagnespotje van Save the Children, dat sinds begin februari op internet en televisie wordt vertoond. We zien een jongetje, Jon, met een naakt bovenlijf en een forse hongerbuik, ergens in Afrika. Een zware mannelijke voice-over beklaagt zijn lot en vraagt ons, de kijkers, om te zorgen dat kinderen als Jon te eten krijgen.
‘Walgelijk filmpje!’, ‘Dat dit nog gemaakt wordt in Nederland’ en: ‘Het respect is ver te zoeken’, zo luidden enkele kritieken op de Facebookpagina van IDLeaks, een actiegroep die zich inzet voor een genuanceerde beeldvorming over ontwikkelingslanden. De ophef is er niet voor het eerst. In 2013 leidde een vergelijkbaar spotje van Save the Children al tot een klacht bij de ethische commissie van Partos, de branchevereniging voor ontwikkelingsorganisaties[1]. Dit nieuwe spotje laat zien dat de discussie niet is uitgedoofd. En met de op handen zijnde hongersnood in het oosten van Afrika kunnen we binnenkort wellicht meer van dit soort campagnebeelden verwachten.
Mag je ‘zielige slachtofferbeelden’ gebruiken om fondsen te werven voor het goede doel? Die vraag lijkt voor- en tegenstanders onoverbrugbaar te verdelen. Tegenstanders menen dat hulporganisaties ons overspoelen met dit soort beelden. Ze zijn respectloos, stigmatiserend en houden een stereotype beeld van ontwikkelingslanden, vooral in Afrika, in stand. Voorstanders als Save the Children verdedigen zich door te zeggen dat dit nu eenmaal de harde realiteit is. En die harde realiteit moet getoond worden, anders kunnen ze kinderen als Jon ook niet helpen.
Overspoeld
Zowel het voor- als het tegenkamp mist echter het punt waar het echt om gaat. Om te beginnen klopt het niet dat we overspoeld worden door dit soort beelden. Ontwikkelingsorganisaties gebruiken deze expliciete slachtofferbeelden helemaal niet zo vaak. Save the Children is eerder een uitzondering dan dat het de regel bevestigt.
Het pijnpunt in het spotje zit ergens anders. Het zit ‘m niet in het hongerbuikje op zich, maar in de manier waarop het verhaal van het jongetje Jon in beeld wordt gebracht. In de meeste shots zien we zijn naakte lichaam en is hij moederziel alleen. We horen niet waar hij woont, waarom hij honger heeft en hoe groot de omvang van het probleem is. We horen niet of het een acute crisis is of een chronisch probleem. We horen niet wat er, bijvoorbeeld dankzij Save the Children, intussen is bereikt in het aanpakken van de honger. De dramatische beelden, zonder enige uitleg, vertellen ons het welbekende verhaal van Afrika waar alle kinderen altijd honger hebben en waar, ondanks alle hulp, maar geen einde aan komt.
Dat blijkt ook uit de reacties op de eigen facebookpagina van Save the Children: ’…60 jaar later is het is nog steeds hetzelfde’. Het tegendeel is waar. De afgelopen 20 jaar is bijvoorbeeld de armoede en de kindersterfte gehalveerd en het aantal malariadoden met 85% teruggedrongen. Maar, zo schrijft Save the Children, ‘door berichten in de media krijg je al snel het idee dat er weinig vooruitgang wordt geboekt.’
Beeld in stand houden
Dat klopt als een bus. Maar Save the Children vergeet dat zij zélf deel uitmaakt van die media en daarmee net zo hard bijdraagt aan de instandhouding van het sombere beeld van Afrika. Op korte termijn levert ze dat geld op, maar tegelijkertijd versterkt het een gevoel van hopeloosheid bij het publiek. Save the Children, werpt tegen dat ze wel degelijk over de resultaten communiceert, en wel op haar eigen website. Ook dat klopt als een bus, maar de vraag is hoeveel mensen actief naar die informatie op zoek gaan. Ik schat hooguit 2 of 3 procent. De overige 97 procent van het publiek ziet enkel het schrijnende tv-spotje, wordt herinnerd aan de Biafra-oorlog en concludeert dat er dus nog geen spat is veranderd.
Ontwikkelingsorganisaties mogen het communiceren over vooruitgang niet overlaten aan de nieuwsmedia; ze hebben ook een eigen verantwoordelijkheid. Dat hoeft niet zo moeilijk te zijn; met een paar kleine stappen kunnen ook ‘schrijnende’ spotjes al een stuk beter. Daarom eindig ik met vijf tips voor Save the Children. Trek Jon, om te beginnen, een t-shirt aan, net als de meeste jongetjes in Afrika. Vertel ons waar hij woont en waarom hij honger heeft. Vertel ons om hoeveel kinderen het gaat. Vertel ons wat er al aan het probleem werd of wordt gedaan. Maar het allerbelangrijkste: laat zien wat er met de hulp is bereikt. Op de Facebook-site van Save the Children lezen we dat het inmiddels goed gaat met Jon. Dat is geweldig nieuws. Ik zie uit naar het tv-spotje waarin Save the Children dat aan heel Nederland laat weten.
[1] Vice Versa deed daar verslag van. De klacht werd overigens afgewezen. http://www.viceversaonline.nl/2013/11/klacht-tegen-save-the-children-afgewezen/
