IS, april 2010
In Europa en Amerika veroorzaakte het boek van Dambisa Moyo veel opschudding. Maar hoe reageerde Afrika? Een inventarisatie een jaar na de lancering van Dead Aid.
Een jaar geleden kwam het op de markt: ‘Dead Aid’ van de Zambiaanse econome Dambisa Moyo. Het boek veroorzaakte flink opschudding. In een vlammend betoog pleitte Moyo namelijk voor totale afschaffing van ontwikkelingshulp. Hulp is volgens Moyo de oorzaak van armoede in Afrika. Het maakt leiders corrupt en het houdt landen afhankelijk. Pas als we ontwikkelingshulp afschaffen, zegt Moyo, kan Afrika zichzelf ontwikkelen.
Tegengestelde reacties
Het boek sloeg in als een bom en Moyo’s optredens trokken volle zalen. Het gebeurt immers niet vaak dat Afrikanen zélf zich mengen in het debat over hulp. En als zij ook nog eens frontaal de aanval kiezen, dan moet er wat aan de hand zijn. Maar terwijl Westerse voor- en tegenstanders over elkaar heen buitelden, werd één stem het afgelopen jaar amper gehoord: die uit Afrika zelf. Wat vinden Afrikanen van Dead Aid? Zijn zij het eens met Moyo dat we een einde moeten maken aan de hulp?
De meerderheid van de reacties komt uit Europa en Amerika, maar ook in Afrika leverde Dead Aid stof tot discussie. Kranten in Zambia, Tanzania en Uganda bespraken het boek, en op weblogs ontstonden levendige discussies.
Spreekt Dambisa Moyo voor heel Afrika? Geenszins. Het eerste wat opvalt, is dat haar boek in Afrika net zulke hevige en tegengestelde reacties oproept als hier. Zo veegt de Zambian Economist de vloer aan met Dead Aid: “De analyses zijn onnauwkeurig, de argumenten zijn strijdig en de voorgestelde oplossingen zijn ineffectief”, schrijft de krant. “Voor een boek dat zulke drastische maatregelen propageert als ‘de hulpkraan dichtdraaien’, schiet Dead Aid hopeloos te kort.”
Het feit dat Moyo uit Afrika komt, is geen garantie voor sympathie van mede-Afrikanen. Integendeel. Moyo studeerde aan Harvard en werkte voor Goldman Sachs. Dat wekt ook wantrouwen. “Ze begrijpt niets van armoede”, meende de Ghanese oud-president John Kufuor, die in november vorig jaar ons land bezocht. “Moyo leeft in een ivoren toren, ver van de realiteit in Afrika.”
Gevoelige snaar
Tot zover vertonen de reacties nog opvallende parallellen met die uit Europa. Ook hier maakten critici gehakt van de analyse en de voorgestelde oplossingen in Dead Aid. En ook hier richtten lezers de pijlen op de persoon van Moyo, in plaats van haar argumenten.
Maar dan houdt de vergelijking op. Want het tweede dat opvalt, is dat de discussie in Afrika zich vooral toespitst op één thema, waarover recensenten en bloggers opvallend eensgezind zijn: Afrika moet af van zijn hulpafhankelijkheid. Dat meent bijvoorbeeld de Rwandese president Paul Kagame, die – anders dan Kufuor – wel waardering heeft voor Moyo’s pleidooi. Afschaffen van hulp gaat Kagame te ver. “Maar”, zegt hij in de Financial Times, “het is wel de discussie die we moeten voeren.”
Het feit dat Afrika zo afhankelijk is van buitenlandse hulp, raakt een gevoelige snaar. Vooral bloggers uiten regelrechte gevoelens van boosheid en frustratie. Soms richt die zich op ‘het Westen’: “De blanken willen hulp niet loslaten voor hun eigen zelfzuchtige redenen”, meent blogger Yambayamba. Anderen steken de hand in eigen boezem, en wijzen op de eigen verantwoordelijkheid van Afrikanen. “In hemelsnaam, we moeten onmiddellijk zorgen dat we de juiste leiders kiezen”, schrijft TwanakaNaiimwe Bakabolala. “We moeten af van de kortzichtige, hebberige figuren die ons nu aan de grond houden.”
Schaamte
Een woord dat regelmatig terugkeert is ‘schaamte’. Afrika, zo menen veel respondenten, moet zich schamen voor het feit dat het doorlopend de hand moet ophouden. President Paul Kagame vat het treffend samen: “Waarom zou iemand in Rwanda zich gemakkelijk voelen over het feit dat belastingbetalers in andere landen bijdragen aan ons welzijn?”
In Afrika geeft Dead Aid ruimte aan een ander geluid. Het is het geluid van Afrikanen die niet dankbaar zijn voor hulp, maar boos, wantrouwend en vol schaamte. Het is geen geruststellend geluid, maar wel een dat het Westen zou moeten horen.
