De Volkskrant, 12 september 2017
Journalistiek kan anders en wordt beter wanneer ze zich meer rekenschap geeft van de beeldvorming die ze meegeeft aan haar publiek.
De orkanen Harvey en Irma richtten een ravage aan en de kranten staan er bol van. Deze aandacht is vanzelfsprekend terecht, zelfs al is het aantal slachtoffers gering. Wat we echter nergens lezen, is dat het aantal doden door natuurgeweld de afgelopen decennia spectaculair is gedaald.
Neem Bangladesh, dat jaar in jaar uit het nieuws haalde na hevige cyclonen en overstromingen. In 1970 eiste een supercycloon nog 500 duizend levens, in 1991 waren er nog altijd 139 duizend slachtoffers. Dergelijke aantallen lijken verleden tijd. Bangladesh plantte bomen, wierp dijken op, bouwde duizenden betonnen schuilhutten op palen (foto) en installeerde ‘early warning systems’. Maar in de krant zul je er niet snel over lezen.
Niet alleen in Bangladesh daalde zo het aantal dodelijke slachtoffers. De afgelopen tachtig jaar nam het percentage slachtoffers door ‘klimaatgerelateerde’ rampen wereldwijd af met 98 procent.
Dit soort bemoedigend nieuws haalt zelden de krant. In de berichtgeving van alledag voeren drama’s, rampen en conflicten de boventoon. De media vertellen ons over vrijwel elke moord in ons land, maar we horen zelden dat het aantal moorden in twintig jaar tijd is gehalveerd. De media berichtten in 2015 wekenlang over de uitslaande ebola-epidemie in Sierra-Leone, maar doen twee jaar later niets aan een met succes bestreden ebola-uitbraak in Congo.
Nieuws verschaft ons een venster op de wereld, maar tegelijkertijd houden journalisten het grootste deel van de wereld buiten ons zicht. Dat deel valt het beste te omschrijven als ‘de normaliteit’, al is het nog beter om te spreken over langzame, maar structurele vooruitgang. Journalisten overladen hun publiek met crises en drama’s, en ontnemen zo het zicht op deze alledaagse normaliteit. Geen wonder dat we met zijn allen denken dat de wereld in brand staat.
Dat kan dus beter. Nieuwsmedia kunnen en moeten meer stilstaan bij het wereldbeeld dat ze hun kijkers en lezers meegeven. Vanuit dat idee verschijnt deze week een manifest dat pleit voor meer ‘verantwoordelijke journalistiek’: journalistiek die verantwoordelijkheid neemt voor het beeld van de wereld bij het publiek. Ik ben een van de ondertekenaars.
Verantwoordelijke journalistiek is om drie redenen belangrijk. Ten eerste omdat steeds meer mensen afhaken van het nieuws. Ze zijn klaar met alle verhalen over de ellende in de wereld; het maakt hen somber en moedeloos en het ondermijnt hun vertrouwen dat we problemen ook kunnen aanpakken.
Twee: door de grote nadruk op dramatische gebeurtenissen, blijven de belangrijkste ontwikkelingen buiten beeld. Vooral langzame vooruitgang ontsnapt aan de aandacht. Afnemend geweld, dalende extreme armoede, dalende kinder- en moedersterfte, een dalend aantal doden door klimaatgerelateerde oorzaken: soms halen ze even de krant of het Radio1-Journaal wanneer er een nieuw onderzoeksrapport verschijnt. Daarna sneeuwen ze weer onder in de dramatische berichtenstroom.
Drie: het nieuws zelf wordt er beter van. Het doet meer recht aan de dagelijkse werkelijkheid waarin de grote meerderheid van alle mensen leeft. Het journalistieke uitgangspunt is en blijft het kritisch volgen en analyseren van relevante gebeurtenissen. En ja, dus óók van de ellende en de conflicten in de wereld. Maar daar moet iets bij. Dit nieuws moet veel vaker in een brede maatschappelijke en historische context worden gezet. Het betekent meer ruimte voor verhalen over structurele trends. Het betekent ook dat journalisten hun lezers, luisteraars en kijkers meer perspectief bieden door aandacht te geven aan oplossingen voor de problemen die ze signaleren.
Journalistiek kan anders en wordt beter wanneer ze zich meer rekenschap geeft van de beeldvorming die ze meegeeft aan haar publiek. Verantwoordelijke journalistiek helpt om Nederlanders betrokken te houden bij het nieuws en bij de samenleving. Het biedt mensen een realistischer perspectief op brede en wereldwijde trends. En het motiveert mensen om door te gaan met het vinden van oplossingen voor de problemen die er zijn.
